Zandloper zeis en pierlala – G.T. Haneveld
Overal grijnst de dood ons toe. Op elektrische centrales en op flesjes uit de apotheek. Doodshoofden die bovendien door gekruiste dorre beenderen worden onderstreept. Of in verscholen vorm: als zandloper of uitgebrande kaars. Zeventiende-eeuwse kunstenaars beeldden het Memento mori op nog subtieler wijze uit: de omgevallen vaas, een gebroken kom of een bellenblazend jongetje: Het is alles leegte, Vanitas. De dood zelf verscheen op het toneel als beweeglijke Pierlala of als de maaier met de zeis. Volgens de Egyptenaren was de ziel die het dode lichaam verlaat, de vogel Ba. In veel culturen denkt men dat de geesten van overledenen in de omgeving blijven. Zo ontstonden begrafenisrituelen waarvan de herkomst nu meestal vergeten is, zoals het luiden van de klokken, het omkeren van de spiegel en het dragen van zwarte kleding en een sluier. Zou die dood ook te voorspellen zijn? Bijvoorbeeld door de stand der sterren of uit de lijnen van de hand? Kondigen zwarte kraaien iemands spoedig overlijden aan? Voortekenen waaraan nog altijd geloof gehecht wordt. En mocht dat zo zijn, kan die dood dan misschien met magische middelen nog worden afgewend? Beelden van de dood in het leven! Een fascinerende culturele speurtocht, die door tal van interessante anekdotes niettemin een opgewekt geheel wordt. Trouwens de wijze les eruit zal, naast het Memento marl, het Gedenk te leven moeten zijn.
Recensie
De inhoud van dit boekje wordt uitstekend weergegeven door de ondertitel. Men vindt hier historische uiteenzettingen over de dood in de Egyptische, Griekse en Romeinse cultuur (maar niet over de minder algemeen bekende, zeer indrukwekkende Etruskische), en over de omgang in later tijden met doodshoofden en knekelhuizen, voortekens en schijndood, kerkhoven, symbolen van dood en leven enz. De beknopte omvang van het boek laat uiteraard niet toe dat er wat dieper op de zaken wordt ingegaan, maar men heeft hier in elk geval een enorme hoeveelheid gegevens bij elkaar, bekende en weinig bekende. De stijl is wel eens wat oubollig (‘Daarom, lezers, ga zitten’), maar vervelender is het te grote aantal drukfouten, vooral in citaten uit vreemde talen. De vrij talrijke, meestal heel typerende illustraties in zwart-wit worden helaas meestal niet of nauwelijks nader toegelicht. (Biblion recensie, Hans Wagemans)