Het gevecht om de vijand

Het gevecht om de vijand – Wim Overdiep

Dit boek stapt binnen in de actuele discussies over polarisatie, vijandsdenken, toenemend racisme, gebruik van geweld in de samenleving en in de vredes- en bevrijdingsbewegingen. Het maakt een speurtocht naar een figuur, die veel mensen zwaar op de maag ligt maar waarover niet veel wordt nagedacht: de figuur van de vijand. Wie zich in hem verdiept, komt in een oerwoud van vragen terecht. Om daardoorheen een weg te vinden wordt getracht enkele onderscheidingen aan te brengen. Allereerst die tussen de vijand en de tegenstander, waarmee verbonden die tussen escalatie en polarisatie. Vervolgens wordt onderscheiden tussen horizontale vijandschap (tussen aan elkaar gewaagde kampen) en vertikale vijandschap (tussen machthebbers en slachtoffers). Deze laatste, die men ook als onrecht kan beschrijven, lijkt van fundamentele betekenis, ook al omdat de vijand in de zin van de onderdrukker het hoofdaccent krijgt in de joodse en christelijke geschriften van de bijbel. In de psalmen is de ‘benarder’ bijna nergens afwezig, in de tora staat de God centraal die zijn volk uit de slavernij bevrijdt, bij de profeten neemt de macht van de vijand-rondom toe naarmate het onrecht in eigen samenleving toeneemt. In het evangelie wordt Jezus getekend als het slachtoffer van marteling en gerechtelijke moord, waarbij echter het bijzondere is dat hij met zijn sterven de vijandschap doodt maar de vijand doet leven. Het gebod om de vijand lief te hebben is echter geen aansporing om het met hem op een akkoordje te gooien. Het met geweld bestrijden van de vijand roept de vraag op: wat is geweld en deugt het om het gestelde doel te bereiken. Dan is er ook het probleem van de vijandsbeelden: hoe werken ze en waarom zijn ze zo hardnekkig? Deze en andere vragen lopen uit op een onderzoek naar wat verzoening eigenlijk is. Niet zozeer als begrip maar als de weg waarlangs de vijand kan worden omgevormd tot tegenstander en daarmee tot bondgenoot in spe. Het boek eindigt met een hoofdstuk over vrede doen en vrede zijn.