Bewustzijnscrisis en cultuurverandering

Bewustzijnscrisis en cultuurverandering – David Grabijn

De cultuur en het menselijk bewustzijn staan in een bepaalde, tijdgebonden relatie tot elkaar. Naast ingrijpende veranderingen in de cultuur kunnen we momenteel een crisis in het bewustzijn constateren. In deze situatie is een uitdaging gegeven. Bewustzijnscrisis als typisch menselijke mogelijkheid tot bezinning heeft niet in een maatschappelijke lege ruimte plaats, maar uit zich mede in een bezonnen toetsen van het zogenaamd sociaal-vanzelfsprekend zijn. Een studie van het menselijk bewustzijn (met al zijn inhouden: gewaarwordingen, gevoelens, gedachten, herinneringen, idealen) kan ons helpen diepere oorzaken op te sporen van veranderingen in de economie, de politiek, de intermenselijke relaties, de wetenschap en de omgang met het milieu.

Sinds de zestiger jaren wordt ons bewustzijn opnieuw als fundamentele categorie wetenschappelijk bestudeerd. Deze nieuwe, holistische benadering van het bewustzijn en zijn ontwikkeling staat nog in de kinderschoenen en wordt aangeduid met noëtica. Eén van de vragen die daarbij aan de orde komt is: hoe is de relatie tussen bewustzijn en maatschappij?

Door het levens- en mensnabije karakter van de bewustzijnsleer of noëtica zijn verschillende benaderingen mogelijk. Naast cultuur-filosofische, sociologische, historische en psychologische aspecten is mede aandacht gevraagd voor een historisch-psychologisch aspect. Rode draad in de bijdragen van alle auteurs is hierbij, dat de betekenis van deze nieuwe wetenschap niet slechts schuilt in de mogelijkheid tot integratie binnen het psychologisch veld, maar vooral ook in het opnieuw ernstig aandacht vragen voor de geestelijke dimensie van de mens in de context van zijn totale bestaan.